Model biznesowy gospodarki o obiegu zamkniętym

“Obecnie ponad 90% zasobów, które są wykorzystywane globalnie, nie wraca do systemu gospodarczego. Tylko 9,1% naszego społeczeństwa można scharakteryzować jako cyrkularne.” (De Wit i in., 2018b).

Nasze społeczeństwo jest społeczeństwem złożonym z organizacji.

Wszystko, czym jesteśmy, jest zorganizowane przez, dla i ze sobą. Wzorzec, który leży u podstaw tego, jak organizujemy, opiera się na modelu przemysłowym, który ma na celu przekształcenie surowych zasobów w produkty. Odbywa się to niezwykle sprawnie w organizacji. (Ukryte) założenie jest takie, że żywotność przedmiotów powinna być tak krótka, jak to możliwe, nawet jeśli są one w pełni użyteczne z materialnego punktu widzenia. Oparcie się na pojęciu “planowanego starzenia się”, skutkuje stymulacją tak wysokiego wskaźnika rotacji, jak to tylko możliwe.

Oznacza to, że rzeczy ulegają rozkładowi lub stają się przestarzałe po określonym i ograniczonym czasie, co leży u podstaw tak zwanego paradygmatu produkcji “weź-wyprodukuj-wyrzuć”, który opiera się na liniowych łańcuchach wartości.

Wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym wymaga fundamentalnej transformacji strukturalnej. Ten nowy system wymaga opracowania nowych modeli biznesowych. Firmy muszą uzyskać wgląd w to, który model biznesowy pasuje do organizacji i jest obiecujący dla łańcucha, aby przyjąć różne modele biznesowe.

Krótko mówiąc, gospodarka o obiegu zamkniętym opiera się na koncepcji utrzymywania zasobów w obiegu tak długo, jak to możliwe i wykorzystywania ich w maksymalnej potencjalnej wartości przez cały okres ich użytkowania. Aby zrobić to skutecznie, wymagana jest strategia na dużą skalę, ponieważ strumienie materiałów muszą mieć znaczną objętość. W porównaniu z liniowo zorganizowaną gospodarką, taka gospodarka znacznie się skurczy. Wymagane jest mniej wydobycia i produkcji nowych przedmiotów, ale rzeczy są używane przez znacznie dłuższy czas, przyczyniając się do tworzenia wartości i jej utrzymania.

“Utrzymanie wartości jako zadanie zbiorowe oznacza, że następuje przejście z perspektywy organizacji do współtworzenia i współutrzymywania cyklu, który tworzy wartość w czasie w różnych momentach, poprzez ponowne wprowadzenie tego, co już istnieje ((surowce), materiały, produkty) do nowych transakcji. Skutkuje to kolektywną modelem biznesowym, opartym na perspektywie organizacyjnej skoncentrowanej na cyklu wartości. Recykling zmienia się z czegoś, co ma miejsce na końcu łańcucha wartości, na centralną zasadę projektowania i organizacji cyklu”.

“Ponad 61% całkowitych nakładów materiałów jest wykorzystywanych do tak zwanych “produktów o krótkim okresie użytkowania”. Żywotność tych produktów jest zwykle krótsza niż rok. ” (De Wit i in., 2018b)

Model biznesowy (BM) to metoda, za pomocą której organizacje organizują generowanie wartości. Tradycyjna definicja modelu biznesowego (zob. rys. 2) składa się z trzech elementów. Po pierwsze, rozważ logikę tworzenia wartości lub propozycję wartości: jaka dodatkowa wartość jest generowana finansowo, a także społecznie i środowiskowo? Po drugie, w jaki sposób to generowanie wartości jest zorganizowane wewnątrz jednej organizacji lub, w pewnych sytuacjach, przez wiele stron. Aby to zrobić, różne składowe, takie jak klienci, kanały, wydatki i działania, muszą być logicznie powiązane, aby umożliwić osiągnięcie celu, zyskowną dostawę określonego towaru lub usługi.

Rys. 4. Model biznesowy

Źródło: Model biznesowy (Adaptacja z Osterwalder, A. “The Business Model Ontology”, 2004).

W nowej erze zrównoważonych modeli biznesowych istnieją trzy rodzaje modeli biznesowych, o których warto wspomnieć:

• Modele biznesowe platform

Żyjemy w świecie pełnym “rzeczy”. Wiele z tych przedmiotów jest rzadko używanych (na przykład samochody, miejsca parkingowe, ale także ubrania i narzędzia). Czy nie byłoby lepiej zwiększyć wykorzystanie takich funkcji (wiercenie, ubieranie, mobilność), umożliwiając skorzystanie większej liczbie osób? Pojemność i dostępność mogą być znacznie lepiej “wynegocjowane” za pomocą platformy, co oznacza, że trzeba wytworzyć mniej rzeczy. Intensyfikacja stosowania jest zatem rozsądna, ale nie zawsze zrównoważona. Każdy, kto potrafi połączyć pojemność, potrzeby i dostępność w inteligentny sposób, ma model biznesowy. W ten sposób modele platform przyczyniają się bezpośrednio do przejścia na usługi i mogą być bardzo skutecznie łączone z pozostałymi dwoma rodzajami modeli biznesowych.

• Modele biznesowe społeczności

Ludzie chętniej inwestują we własne środki, społeczność, władzę i tak dalej, o ile te inwestycje oferują pewien rodzaj “zwrotu”.

Nowe modele biznesowe rozwijają się, gdy te dwa zjawiska się przecinają.

W rezultacie widzimy, że osoby fizyczne tworzą spółdzielnie energetyczne, programy współdzielonej mobilności, lokalną energię typu “zrób to sam” wspieraną przez technologię blockchain jako metodę transakcji i tak dalej. Zwykli ludzie wnoszą pieniądze (crowdfunding) i czas (time banking), aby stworzyć model biznesowy społeczności.

• Modele biznesowe o obiegu zamkniętym

Organizacja utrzymania wartości między organizacjami i przez organizacje wokół przeprojektowania kilku powiązanych ze sobą cykli materiałowych i produktowych leży u podstaw cyrkularnych modeli biznesowych.

Zainteresowane strony muszą uzgodnić wspólną propozycję biznesową.

Cyrkularny model biznesowy jest w istocie opisem, w jaki sposób produkcja i utrzymanie wartości są zorganizowane wśród partnerów (w określonym momencie, w określonym miejscu i przy dostępnych zasobach). Cyrkularny model biznesowy demonstruje logikę generowania wartości za pomocą zestawu elementów składowych.

Często, wyżej wymienione modele biznesowe można z powodzeniem łączyć.

Model biznesowy o obiegu zamkniętym składa się jednak z kilku innych elementów składowych, występujących obok czynników kontekstowych, w których funkcjonują modele biznesowe. Wprowadzenie do tego modelu nastąpiło podczas holenderskich krajowych badań nad modelami biznesowymi dla Gospodarki o obiegu zamkniętym (BMCE), co miała miejsce w 2016 i 2017 roku.

Warto wspomnieć o pięciu elementach składowych modeli gospodarki o obiegu zamkniętym (CBM):

• Podstawową koncepcją przedsiębiorczości o obiegu zamkniętym jest organizacja cykli, w których produkty, komponenty lub (surowe) zasoby mogą być wielokrotnie wykorzystywane. Charakter cyklu określa częstotliwość jego występowania i koszt.
• Wartość. Organizacje, które dążą do tworzenia wielu wartości, w tym społecznych, ekologicznych i finansowych, gdy kończą cykl, ale nie wytwarzają żadnej długoterminowej wartości, nie mogą być opisane jako model biznesowy o obiegu zamkniętym. Nie wnoszą żadnego wkładu w gospodarkę, która działa w granicach Ziemi.
• Ważne jest, aby punkt sprzedaży produktu nie był już głównym wyznacznikiem tworzenia wartości, ale raczej dostarczaniem wartości dodanej przez cały okres istnienia produktu. To tworzenie oznacza większe długoterminowe zaangażowanie z jednym lub większą liczbą klientów dla jednego produktu.
• CBM (organizacja skoordynowana i współpracująca) wymaga koordynacji i współpracy wielu procesów wytwarzania wartości. Musi to być poparte odpowiednim modelem organizacyjnym. Ponieważ żadna organizacja nie może samodzielnie zakończyć pełnego cyklu, ramy organizacyjne muszą ułatwiać organizowanie się wspólnoty.
• Organizacja skoordynowana i współpracująca musi być wspierana przez odpowiednie modele przychodów.

Obrót jest generowany inaczej niż w tradycyjnych łańcuchach wartości, na przykład w czasie (np. skoncentrowany na produkcie jako usłudze z umową leasingową) lub w wyniku współtworzenia wartości. Kiedy pojedyncze transakcje nie są już w centrum uwagi, ale raczej “pożyczanie” funkcji produktu, rozwija się mnóstwo nowych modeli przychodów, w tym struktury leasingowe, ale także pay-per-view, pay-per-print i tak dalej.

Rys. 5. Elementy składowe cyrkularnych modeli biznesowych

Źródło: CBM (oryginał)

Wreszcie, ale co najważniejsze, nie należy pomijać jednej cechy modelu. Zamknięcie cyklu nie jest celem samym w sobie, ale polega na współpracy partnerów w celu osiągnięcia wspólnej wartości lub wspólnej oferty biznesowej. Podczas prac nad CBM rozwiązanie służy zarówno jako punkt początkowy, jak i końcowy. Propozycja wartości zbiorowej jest sercem modelu firmy, a zatem nie jest składnikiem. Możemy teraz zobaczyć podstawowy tok rozumowania, jeśli połączymy model CBM, kluczowe zasady gospodarki o obiegu zamkniętym i powiązane elementy składowe.