Opcje polityczne dotyczące rolnictwa i gospodarki niskoemisyjnej na obszarach wiejskich

Obszary wiejskie i rolnictwo mają do odegrania kluczową rolę w rozwoju zrównoważonej i niskoemisyjnej gospodarki [10]. Istnieje kilka międzynarodowych i europejskich polityk dotyczących gospodarki niskoemisyjnej na obszarach wiejskich, które mogą stanowić ramy dla rozwoju własnych zrównoważonych strategii biznesowych przez agroprzedsiębiorców:

A) Na poziomie międzynarodowym we wrześniu 2015 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych przyjęła Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, która obejmuje zestaw 17 celów zrównoważonego rozwoju (SDG), pilne i powszechne wezwanie do działania na rzecz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju dla wszystkich [3] [19]. Od tego czasu cele zrównoważonego rozwoju kształtują politykę, programy i  finansowanie na szczeblu międzynarodowym, europejskim, krajowym i lokalnym, przy czym rolnictwo jest jedynym sektorem, który jest przekrojowy dla 17 celów zrównoważonego rozwoju [18] [17].

W ramach celów zrównoważonego rozwoju kraje mogą podjąć zestaw 20 wzajemnie powiązanych działań przedstawionych przez FAO, aby pomóc swoim agroprzedsiębiorcom w stosowaniu zrównoważonych praktyk rolniczych [18]. Działania te odpowiadają kilku obszarom polityki, które można wdrożyć na szczeblu krajowym i  lokalnym, aby umożliwić agrobiznesom zrównoważone wykorzystanie zasobów poprzez nowe łańcuchy wartości, modele biznesowe i umiejętności [10].

Spośród 20 wzajemnie powiązanych działań FAO opartych na 17 celach zrównoważonego rozwoju, następujące 10 odnosi się do wkładu sektora w gospodarkę niskoemisyjną [18]:

• Zachęcanie do dywersyfikacji produkcji i dochodów, tj. uprawy wielu roślin w  celu budowania odporności na zmiany klimatu i klęski żywiołowe poprzez zachowanie różnorodności biologicznej, poprawę stanu gleby i roślin oraz zmniejszenie narażenia na szkodniki, choroby lub ekstremalne zjawiska pogodowe.
• Budowanie wiedzy producentów i rozwijanie ich zdolności biznesowych oraz inwestowanie w innowacyjne technologie w celu lepszego zrozumienia bardziej ekologicznych systemów rolniczych i zrównoważonej przedsiębiorczości społeczno-gospodarczej, w tym łączenia rolnictwa z innymi sektorami (np. turystyką).
• Poprawa stanu gleby i rekultywacja gruntów, ponieważ gleba stanowi największą pulę naziemnego węgla organicznego, łagodząc zmiany klimatu poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych. Można tego dokonać za pomocą kilku inicjatyw, takich jak woda, zrównoważone zarządzanie glebą i gruntami oraz walka z wylesianiem.
• Należy chronić wodę i zarządzać jej niedoborem, ponieważ odgrywa ona kluczową rolę w dostosowaniu agrobiznesu do zmian klimatu w odniesieniu do upraw i zwierząt gospodarskich. Promowanie zrównoważonej gospodarki wodnej i efektywności w rolnictwie, w szczególności poprzez poprawę wiedzy, badań i  innowacji, ma zatem ogromne znaczenie.
• Włączenie do głównego nurtu ochrony różnorodności biologicznej i ochrona funkcji ekosystemu, tj. ochrona, monitorowanie i wykorzystywanie szerokiego zakresu krajowej różnorodności roślin i zwierząt w celu adaptacji w obliczu zmian klimatu, w połączeniu z tworzeniem obszarów ochrony ze względu na degradację siedlisk przyrodniczych.
• Zmniejszenie strat, zachęcanie do ponownego użycia i recyklingu oraz promowanie zrównoważonej konsumpcji. Każdego roku świat traci lub marnuje około jednej trzeciej produkowanej żywności, co stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego, marnotrawstwa zasobów, coraz większego obciążenia ekosystemów i zagrożenia dla środowiska w postaci emisji gazów cieplarnianych. Zmniejszenie strat żywności, ponowne wykorzystanie i recykling pozostałości poprzez kompostowanie, promowanie bardziej zrównoważonych wzorców konsumpcji i identyfikacja krajowych zasobów energii odnawialnej w  celu zmniejszenia śladu energetycznego produkcji i konsumpcji żywności to odpowiednie praktyki dla bardziej wydajnych systemów żywnościowych i  większego zaangażowania w gospodarkę o obiegu zamkniętym w żywności i  rolnictwie.
• Zapobieganie i ochrona przed (naturalnymi) wstrząsami: zwiększenie odporności na zagrożenia naturalne i katastrofy poprzez wzmocnienie zdolności instytucjonalnych i technicznych w celu zmniejszenia ryzyka katastrof. Dla agroprzedsiębiorców może to oznaczać dywersyfikację źródeł dochodu (np. agroturystyka), dywersyfikację praktyk rolniczych i odejście od intensywnych systemów rolniczych, integrację strategii przeciwdziałania zmianom klimatycznym oraz zajęcie się zmiennością klimatu poprzez wykorzystanie nowych technologii przewidywania.
• Przeciwdziałanie zmianom klimatu i adaptacja do nich. Jako znaczące źródło emisji gazów cieplarnianych, istotne jest, aby rolnictwo i inne sektory użytkowania gruntów były częścią rozwiązania klimatycznego. Agroprzedsiębiorcy są zatem zachęcani do stosowania podejścia przyjaznego dla klimatu (patrz rozdział 1), mającego na celu zrównoważone zwiększenie wydajności rolnictwa i dochodów przy jednoczesnym dostosowaniu i budowaniu odporności na zmiany klimatu oraz zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych.
• Wzmocnienie odporności ekosystemu na intensyfikację rolnictwa, tj. produkcję na dużą skalę pojedynczych upraw (monokultura) lub intensywną hodowlę zwierząt. Zintegrowane systemy, które obejmują uprawy mieszane, uprawy zwierząt gospodarskich, agroleśnictwo, uprawy drzew i zwierząt gospodarskich, a  także promowanie dziedzictwa rolniczego, wykazały ich zdolność do radzenia sobie ze zmiennością klimatu i rozwiązywania wielu kwestii związanych z  bezpieczeństwem żywnościowym, różnorodnością biologiczną, użytkowaniem gruntów, gospodarką wodną i leśną.
• Wzmocnienie dialogu politycznego i koordynacji, aby przyczynić się do zintegrowanego podejścia do zrównoważonego rozwoju, które obejmuje inwentaryzację odpowiednich polityk sektorowych, mapowanie i analizę strategii między sferami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi oraz ocenę stanu zrównoważonego rozwoju rolnictwa i systemów żywnościowych. Identyfikację kluczowych kwestii i odpowiednich działań, biorąc pod uwagę cele zrównoważonego rozwoju, strategie krajowe i angażowanie innych agroprzedsiębiorców i odpowiednich zainteresowanych stron (np. rolników i  organizacji producentów, MŚP, społeczności lokalnej, decydentów).
• Wzmocnienie systemów innowacji, tj. zwiększenie inwestycji w badania i rozwój w  rolnictwie, ponieważ innowacje są główną siłą napędową transformacji rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym nie tylko wykorzystanie nowych technologii i lepszych umiejętności, ale także wdrażanie nowych praktyk, takich jak ulepszone odmiany upraw, praktyki agroekologiczne i biotechnologie w celu rozwiązania takich kwestii, jak poprawa zrównoważonego rozwoju i odporności, zwiększenie dochodów i zmniejszenie ryzyka, stworzenie nowych możliwości rynkowych i ograniczenie degradacji zasobów naturalnych.

1. B) Na poziomie europejskim Komisja Europejska dąży do wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich poprzez kilka inicjatyw w ramach Europejskiego Zielonego Ładu [10], zestawu propozycji mających na celu dostosowanie polityki UE w zakresie klimatu, środowiska, energii, rolnictwa, przemysłu, transportu, badań i rozwoju, finansów i  rozwoju regionalnego do redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 r. [1], a ostatecznie umożliwienie Europie przekształcenia się w neutralną dla klimatu i zasobooszczędną gospodarkę do 2050 r. [10].

Zielony Ład jest wdrażany, tj. zapewnia ramy polityczne i finansowanie za pośrednictwem innych inicjatyw politycznych, które mają bezpośredni wpływ na wkład rolnictwa, w  szczególności rolę agroprzedsiębiorców, w gospodarkę niskoemisyjną. Najważniejsze z nich są następujące [2] [5] [10] [16]:

• Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich do 2040 r. Uważana za najważniejszą inicjatywę polityczną na rzecz promowania gospodarki niskoemisyjnej na obszarach wiejskich w Europie, została uruchomiona w 2021 r. i  zidentyfikowała główne wyzwania dla regionów wiejskich, dążąc do ich wzmocnienia, aby stały się bardziej odporne poprzez przywracanie krajobrazów, ekologizację rolnictwa i wspieranie neutralności węglowej. Ma to nastąpić poprzez przywództwo w zakresie biogospodarki i gospodarki o obiegu zamkniętym, a także poprawę umiejętności cyfrowych i dywersyfikację działalności gospodarczej (np. agroturystyki). Obejmuje on pakt na rzecz obszarów wiejskich, który ma stać się platformą współpracy zainteresowanych stron, w tym agroprzedsiębiorców, w  celu osiągnięcia wspólnych celów UE dla obszarów wiejskich, oraz plan działania na rzecz obszarów wiejskich, który obejmuje wykorzystanie zrównoważonego rolnictwa (np. zrównoważone zarządzanie glebą, budowanie biotopów obniżających zawartość dwutlenku węgla poprzez inwestowanie w ponowne nawadnianie terenów podmokłych i  torfowisk, wspieranie transformacji energetycznej i walkę ze zmianami klimatu) oraz zróżnicowaną działalność gospodarczą (np. promowanie turystyki wiejskiej, uznawanie produktów lokalnych).
• Wspólna Polityka Rolna (WPR). Uruchomiona w 1962 r., jest partnerstwem między Europą a rolnikami w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, poprawy wydajności rolnictwa, przeciwdziałania zmianom klimatu, zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, utrzymania obszarów wiejskich i wzmocnienia ich gospodarki. Jako wspólna polityka dla wszystkich krajów UE, zapewnia fundusze dla agroprzedsiębiorców na produkcję żywności, a także wsparcie dla regionalnych i krajowych planów rozwoju obszarów wiejskich. To właśnie dzięki tym planom agroprzedsiębiorcy mogą zająć się efektywnym gospodarowaniem zasobami, niskoemisyjnością i odpornością na zmiany klimatu oraz ochroną ekosystemów.
• Program działań na rzecz środowiska. Po raz pierwszy uruchomiony w 1973 r., jest obecnie w 8 edycji (do 2030 r.), określając długoterminową wizję dla środowiska Europy i dążąc do przyspieszenia przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu i regeneracyjną, z celami dostosowanymi do Europejskiego Zielonego Ładu. Cele te to osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., dążenie do zerowego poziomu zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody oraz przywrócenie różnorodności biologicznej i kapitału naturalnego. Stanowi on podstawę UE do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju ONZ do 2030 r., w oparciu o sześć celów priorytetowych: (I) osiągnięcie celu redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. i neutralności klimatycznej do 2050 r.; (II) zwiększenie zdolności adaptacyjnych wszystkich sektorów, wzmocnienie odporności i zmniejszenie podatności na zmiany klimatu; (III) przejście na regeneracyjny model wzrostu, oddzielenie wzrostu gospodarczego od nadmiernego wykorzystania zasobów i  degradacji środowiska oraz przyspieszenie przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym; (IV) dążenie do zerowego poziomu zanieczyszczenia, w tym powietrza, wody i gleby; (V) ochrona, zachowanie i przywracanie różnorodności biologicznej oraz zwiększanie kapitału naturalnego; oraz (VI) zmniejszenie presji na środowisko i klimat związanej z produkcją i konsumpcją.

Ponieważ każdy obszar wiejski i agrobiznes jest wyjątkowy, agroprzedsiębiorcy muszą rozważyć, jakie są najlepsze alternatywy polityczne i dostępne instrumenty finansowe, które lepiej odzwierciedlają ich działalność, otaczający ekosystem i chęć przejścia na zrównoważone praktyki i wspierania gospodarki niskoemisyjnej.