Επιχειρηματικό Μοντέλο Κυκλικής Οικονομίας

«Επί του παρόντος, πάνω από το 90% των πόρων που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως δεν επιστρέφουν στο οικονομικό σύστημα. Μόνο το 9,1% της κοινωνίας μας μπορεί να χαρακτηριστεί κυκλικό». (De Wit et al., 2018b).

Η κοινωνία μας είναι μια κοινωνία που αποτελείται από οργανισμούς.

Ό,τι είμαστε οργανώνεται από εμάς για εμάς με τη συνεργασία ανάμεσα στους ανθρώπους. Το μοτίβο που διέπει τον τρόπο οργάνωσής μας βασίζεται στο βιομηχανικό μοντέλο, το οποίο στοχεύει στη μετατροπή των πρώτων υλών σε προϊόντα. Αυτό γίνεται εξαιρετικά αποτελεσματικά εντός του οργανισμού. Η (σιωπηρή) προϋπόθεση είναι ότι η διάρκεια ζωής των αντικειμένων πρέπει να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη, ακόμη και αν είναι πλήρως χρησιμοποιήσιμα από άποψη υλικών. Με βάση την έννοια της «προγραμματισμένης απαξίωσης», αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση ενός πολύ μεγάλου αριθμού κύκλου εργασιών.

Αυτό σημαίνει ότι τα αντικείμενα φθείρονται ή θεωρούνται άχρηστα μετά από μια συγκεκριμένη και περιορισμένη χρονική περίοδο, και αυτό αποτελεί τη βάση του λεγόμενου κατασκευαστικού προτύπου «παίρνω – χρησιμοποιώ – πετάω» (take-make-waste), το οποίο βασίζεται σε γραμμικές αλυσίδες αξίας.

Η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας απαιτεί θεμελιώδη διαρθρωτικό μετασχηματισμό. Αυτό το νέο σύστημα απαιτεί την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων. Οι εταιρείες πρέπει να αποκτήσουν εικόνα για το ποιο επιχειρηματικό μοντέλο ταιριάζει με το προφίλ τους αλλά και για το ποιο έχει τα πιο πολλά αναμενόμενα οφέλη για την αλυσίδα παραγωγής, προκειμένου να μπορούν να υιοθετήσουν τα διάφορα επιχειρηματικά μοντέλα.

Εν συντομία, η κυκλική οικονομία βασίζεται στην έννοια της διατήρησης των πόρων σε κυκλοφορία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και στην έννοια της αξιοποίησής τους στη μέγιστη δυνητική αξία που έχουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Για να γίνει αυτό αποτελεσματικά, απαιτείται μια στρατηγική μεγάλης κλίμακας, καθώς οι ροές υλικών πρέπει να έχουν σημαντικό όγκο. Σε σύγκριση με μια γραμμικά οργανωμένη οικονομία, μια κυκλική οικονομία θα συρρικνωθεί σημαντικά. Απαιτείται λιγότερη εξόρυξη πρώτων υλών και κατασκευή νέων αντικειμένων, αλλά τα πράγματα χρησιμοποιούνται για πολύ μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, το οποίο συμβάλλει στη δημιουργία αξίας και στη διατήρηση αξίας.

«Η διατήρηση αξίας ως μια συλλογική εργασία σημαίνει ότι γίνεται μια μετατόπιση από μια προοπτική που βασίζεται στην οργάνωση σε μια προοπτική συν-δημιουργίας και διατήρησης ενός κύκλου που δημιουργεί αξία με την πάροδο του χρόνου σε διάφορες στιγμές επανεισάγοντας αυτό που ήδη υπάρχει ([πρώτες]ύλες, προϊόντα) σε νέες συναλλαγές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός συλλογικού επιχειρηματικού μοντέλου, που είναι βασισμένο σε μια οργανωκεντρική προοπτική με επίκεντρο ένα κύκλο αξιών. Η ανακύκλωση αλλάζει θέση και από μια δραστηριότητα που συμβαίνει στο τέλος της αλυσίδας αξίας, γίνεται μια κεντρική αρχή για τον σχεδιασμό και την οργάνωση ενός κύκλου».

«Πάνω από το 61% της συνολικής εισροής υλικών χρησιμοποιείται για τα λεγόμενα “βραχύβια προϊόντα”, η διάρκεια ζωής των οποίων είναι συνήθως μικρότερη του ενός έτους. (De Wit et al., 2018b)

Ένα επιχειρηματικό μοντέλο (BM) είναι η μέθοδος μέσω της οποίας οι οργανισμοί οργανώνουν την δημιουργία αξίας. Ο παραδοσιακός ορισμός ενός επιχειρηματικού μοντέλου (βλέπε σχήμα 4) αποτελείται από τρεις συνιστώσες. Πρώτον, εξετάστε τη λογική της δημιουργίας αξίας ή την πρόταση δημιουργίας αξίας: ποια επιπλέον αξία παράγεται οικονομικά, καθώς και κοινωνικά και περιβαλλοντικά; Δεύτερον, πώς αυτή η δημιουργία αξίας οργανώνεται μέσα σε μια επιχειρηματική οντότητα ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε πολλές οντότητες. Για να γίνει αυτό, διάφορα δομικά στοιχεία όπως, οι πελάτες, τα κανάλια, τα έξοδα και οι δραστηριότητες πρέπει να έχουν μια λογική σύνδεση μεταξύ τους για να επιτρέψουν την εκπλήρωση ενός στόχου και την κερδοφόρα προσφορά ενός συγκεκριμένου εμπορεύματος ή υπηρεσίας.

Σχήμα.4. Επιχειρηματικό μοντέλο

Πηγή: Επιχειρηματικό μοντέλο (Προσαρμογή από Osterwalder, Α. «The Business Model Ontology», 2004)

Στη νέα εποχή των βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων υπάρχουν τρεις τύποι επιχειρηματικών μοντέλων, που αξίζει να αναφερθούν:

• επιχειρηματικά μοντέλα πλατφόρμας

Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο «υλικά αγαθά». Πολλά από αυτά τα αγαθά χρησιμοποιούνται σπάνια ή λιγότερο συχνά (για παράδειγμα, αυτοκίνητα, θέσεις στάθμευσης, αλλά και ρούχα και εργαλεία). Δεν θα ήταν προτιμότερο να ενισχυθεί η χρήση τέτοιων στοιχείων (γεώτρηση, ντύσιμο, κινητικότητα) επιτρέποντας σε περισσότερους ανθρώπους να επωφεληθούν; Η χωρητικότητα και η διαθεσιμότητα μπορούν να είναι πολύ πιο ωφέλημα στοιχεία μέσω της χρήσης μιας πλατφόρμας, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να κατασκευαστούν λιγότερα πράγματα. Συνεπώς, η εντατικοποίηση της χρήσης είναι συνετή, αλλά όχι πάντα βιώσιμη. Όποιος μπορεί να συνδυάσει τη χωρητικότητα, την ανάγκη και την προσβασιμότητα με έξυπνο τρόπο έχει ένα επιχειρηματικό μοντέλο. Συνεπώς, τα μοντέλα πλατφόρμας συμβάλλουν άμεσα στη μετάβαση στις υπηρεσίες και μπορούν να συνδυαστούν με μεγάλη επιτυχία με τους άλλους δύο τύπους επιχειρηματικών μοντέλων.

• κοινοτικό επιχειρηματικό μοντέλο

Οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να επενδύσουν στα δικά τους μέσα, στην δική τους κοινότητα ή δύναμη και ούτω καθεξής, με την προϋπόθεση ότι αυτές οι επενδύσεις προσφέρουν κάποιο είδος «απόδοσης».

Νέα επιχειρηματικά μοντέλα αναπτύσσονται όταν αυτά τα δύο φαινόμενα συμπίπτουν.

Ως εκ τούτου, βλέπουμε άτομα να σχηματίζουν ενεργειακούς συνεταιρισμούς, κοινά προγράμματα κινητικότητας, ενέργειες do-it-yourself που υποστηρίζοτναι από την τεχνολογία blockchain ως μέθοδο συναλλαγής και ούτω καθεξής. Οι απλοί άνθρωποι συνεισφέρουν χρήματα (crowdfunding) και χρόνο (time banking) για να δημιουργήσουν ένα κοινοτικό επιχειρηματικό μοντέλο.

• κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα

Η οργάνωση της διατήρησης αξίας μεταξύ των οργανισμών πάνω στο θέμα του επανασχεδιασμού αλληλένδετων κύκλων υλικών και προϊόντων βρίσκεται στο επίκεντρο των κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων.

Τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να συμφωνήσουν σε μια κοινή επιχειρηματική πρόταση.

Ένα κυκλικό επιχειρηματικό μοντέλο, στην ουσία, είναι μια περιγραφή του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η δημιουργία και η διατήρηση αξίας μεταξύ των εταίρων (σε μια συγκεκριμένη στιγμή, σε ένα συγκεκριμένο μέρος και με βάση τους διαθέσιμους πόρους). Ένα κυκλικό επιχειρηματικό μοντέλο καταδεικνύει τη λογική της δημιουργίας αξίας μέσω της χρήσης ενός συνόλου δομικών στοιχείων.

Συχνά, τα προαναφερθέντα επιχειρηματικά μοντέλα μπορούν να συνδυαστούν με επιτυχία.

Ένα κυκλικό επιχειρηματικό μοντέλο, ωστόσο, αποτελείται από πολλά άλλα δομικά στοιχεία που συνδυάζονται με συγκεκριμένους παράγοντες  στους οποίους υπάρχουν επιχειρηματικά μοντέλα. Η εισαγωγή σε αυτό το μοντέλο πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Ολλανδικής Εθνικής Έρευνας για τα επιχειρηματικά μοντέλα για την κυκλική οικονομίας, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2016 και το 2017.

Αξίζει να αναφερθούν τα πέντε βασικά δομικά στοιχεία:

Κύκλοι: η βασική έννοια της κυκλικής επιχειρηματικότητας είναι η οργάνωση κύκλων στους οποίους τα προϊόντα, τα συστατικά ή οι (ακατέργαστοι) πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν επανειλημμένα. Η φύση του κύκλου, όπως περιγράφεται παραπάνω, καθορίζει πόσο συχνά πραγματοποιείται και με ποιο κόστος.

Αξία: Οι οντότητες που επιδιώκουν τη δημιουργία πολλών κύκλων αξίας, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών, οικολογικών και χρηματοοικονομικών κύκλων. Οι εταιρείες που πραγματοποιούν έναν κύκλο αλλά δεν παράγουν μακροπρόθεσμη αξία δεν μπορούν να θεωρηθούν ως κυκλικό επιχειρηματικό μοντέλο. Δεν συμβάλλουν σε μια οικονομία που λειτουργεί εντός των ορίων του πλανήτη.

Στρατηγική: Είναι  πολύ σημαντικό το σημείο πώλησης ενός προϊόντος να μην είναι πλέον ο πρωταρχικός καθοριστικός παράγοντας της δημιουργίας αξίας, αλλά μάλλον η παροχή προστιθέμενης αξίας καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του προϊόντος. Αυτή η δημιουργία συνεπάγεται μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη δέσμευση με έναν ή περισσότερους πελάτες για ένα μόνο προϊόν.

Οργάνωση: Μια ΣΣΟ (συντονισμένη και συνεταιριστική οργάνωση) απαιτεί τον συντονισμό και τη συνεργασία πολλών διαδικασιών παραγωγής αξίας. Αυτό πρέπει να υποστηρίζεται από ένα κατάλληλο υποστηρικτικό οργανωτικό μοντέλο. Επειδή κανένας οργανισμός δεν μπορεί να ολοκληρώσει έναν πλήρη κύκλο από μόνος του, τα οργανωτικά πλαίσια πρέπει να διευκολύνουν την κοινοτική οργάνωση.

Έσοδα: Οι συνεταιρικές οργανώσεις πρέπει να συνοδεύονται από κατάλληλα μοντέλα εσόδων.

Ο κύκλος εργασιών παράγεται διαφορετικά από ό,τι στις παραδοσιακές αλυσίδες αξίας, γιια παράδειγμα, είτε με την πάροδο του χρόνου (π.χ. με επίκεντρο το προϊόν ως υπηρεσία με σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης) ή προκύπτει ως αποτέλεσμα της συνδημιουργίας αξίας. Όταν οι μεμονωμένες συναλλαγές δεν αποτελούν πλέον το επίκεντρο, αλλά μάλλον τον «δανεισμό» της λειτουργίας ενός προϊόντος, αναπτύσσεται μια σειρά νέων μοντέλων εσόδων, συμπεριλαμβανομένων των δομών χρηματοδοτικής μίσθωσης, αλλά και του pay-per-view (πληρωμή με κάθε θέαση), pay-per-print (πληρωμή με κάθε εκτύπωση) και ούτω καθεξής.

Σχήμα.5. Δομικά στοιχεία κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων

Πηγή: Dutch national research on Business Models for the Circular Economy (BMCE) which took place in 2016 and 2017.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ένα χαρακτηριστικό του μοντέλου που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Η ολοκλήρωση ενός κύκλου δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά έχει να κάνει με τη συνεργασία και την συνύπαρξη των εταίρων για την επίτευξη μιας συλλογικής αξίας ή  μιας συλλογικής επιχειρηματικής προσφοράς. Κατά την επεξεργασία του μοντέλου συνεταιρικής οργάνωσης, η πρόταση χρησιμεύει τόσο ως σημείο έναρξης όσο και ως σημείο λήξης. Η συλλογική πρόταση αξίας είναι η καρδιά του μοντέλου της εταιρείας και ως εκ τούτου δεν αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο. Μπορούμε τώρα να δούμε το βασικό τρόπο σκέψης σε σχέση με το συνδυασμό του μοντέλου συνεταιρικής οργάνωσης, των βασικών αρχών της κυκλικής οικονομίας και των δομικών στοιχείων που συνδέονται με αυτά.