Προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής για τη γεωργία και την ανάπτυξη των αγροτικών επιχειρήσεων.

Οι περιβαλλοντικές αλλαγές, π.χ. το λιώσιμο των παγετώνων, οι περισσότερες βροχοπτώσεις, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η αλλαγή των εποχών έχουν αλλάξει σημαντικά τον πλανήτη μας, δημιουργώντας γεγονότα όπως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας που, σε συνδυασμό με τις συνέπειες της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης, π.χ. η αύξηση του πληθυσμού, η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, η ρύπανση, οδήγησαν σε μια κοινή αντίληψη ότι η ανάπτυξη της κοινωνίας δεν είναι πλέον βιώσιμη και ότι απαιτούνται αλλαγές για να εξασφαλιστεί το μέλλον των επόμενων γενεών [3] [12].

Η γεωργία είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή [12] και παρόλο που οι αγροτικές περιοχές έχουν μοναδική και σημαντική συμβολή στην παγκόσμια οικονομία, αντιμετωπίζουν πρόσθετες προκλήσεις, όπως η μείωση και η γήρανση του πληθυσμού, η μειωμένη πρόσβαση σε ευκαιρίες απασχόλησης και οι ελλιπείς υποδομές μεταφορών και ενέργειας [10], πράγμα που σημαίνει ότι οι αγροτικές περιοχές είναι συνήθως λιγότερο εξοπλισμένες από τις αστικές περιοχές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής.

• Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία περιλαμβάνουν [12] [15]:
• – Επιβράδυνση της παραγωγικότητας, μεταβολή του χρονοδιαγράμματος παραγωγής, περιορισμένη διαθεσιμότητα γης και αυξημένη πίεση στους περιορισμένους πόρους (έδαφος, νερό και αέρας): οι διαταραχές του γεωργικού κύκλου γίνονται συχνές λόγω πλημμυρών, ξηρασίας ή ακραίου ψύχους, ανάλογα με την τοποθεσία των γεωργικών περιοχών. Οι καλλιέργειες μειώνονται και διακυβεύεται η σταθερότητα της συγκομιδής – καθώς οι διάφορες καλλιέργειες έχουν διαφορετικές αντιδράσεις στις κλιματικές αλλαγές -, με μακροχρόνιες μειώσεις της παραγωγής, αναγκάζοντας τις χημικές εισροές για την αντιστάθμιση των απωλειών λόγω παρασίτων, ζιζανίων και ασθενειών. Επιπλέον, η εντατική διαχείριση της γης συμβάλλει επίσης στην υποβάθμιση του εδάφους, του νερού και του αέρα. Οι σημερινές γεωργικές εκτάσεις αναμένεται, επομένως, να καταστούν ακατάλληλες για καλλιέργειες, γεγονός που σε συνδυασμό με τις ακραίες θερμοκρασίες και καιρικές συνθήκες, αναγκάζει τους γεωργούς να μετακινηθούν και να αναζητήσουν νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
• Απειλείται ο βιοπορισμός των αγροτών, η επισιτιστική ασφάλεια και η μειωμένη διατροφή: οι συνεπαγόμενες επιπτώσεις των βιολογικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις καλλιέργειες περιλαμβάνουν αστάθεια στη διαθεσιμότητα, τη διατροφή και τις τιμές των τροφίμων. Πρώτον, οι χώρες ενδέχεται να προσδιορίσουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων και, δεύτερον, οι γεωργικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τη δική τους διαδικασία προσαρμογής, η οποία ενδέχεται να οδηγήσει σε δυσανάλογες λύσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η γεωργία μπορεί να εγκαταλειφθεί εντελώς εάν το κόστος παραγωγής, π.χ. οι πρόσθετες επενδύσεις σε εργασία και εξοπλισμό, είναι πολύ υψηλό. Στις πρόσθετες επιπτώσεις περιλαμβάνονται, σε παγκόσμιο επίπεδο, η αύξηση των τιμών των γεωργικών προϊόντων λόγω της μείωσης των καλλιεργειών και της περιορισμένης διαθεσιμότητας γης, και ο υποσιτισμός, δηλαδή η μείωση του αριθμού των διαθέσιμων θερμίδων, ιδίως στα παιδιά, όπως η σημαντική μείωση της κατανάλωσης κρέατος και δημητριακών, που απειλεί την παγκόσμια πρόσβαση και ασφάλεια τροφίμων.

– Οι προκλήσεις αυτές εκτιμάται ότι θα εξακολουθήσουν να υφίστανται και οι γεωργικοί επιχειρηματίες αναμένεται να αναλάβουν περισσότερες πρωτοβουλίες προσδιορίζοντας μακροπρόθεσμες βιώσιμες λύσεις σε επίπεδο αγοράς, πολιτικής, επιστήμης και τεχνολογίας και διαχείρισης της γης, οι οποίες προετοιμάζουν το μέλλον και ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τα σημερινά ζητήματα [14].

Οι γεωπόνοι μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω μιας κλιματικά έξυπνης γεωργίας (CSA), μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τον μετασχηματισμό και τον αναπροσανατολισμό της γεωργικής ανάπτυξης – καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κτηνοτροφία, δάση και αλιεία – υπό τις νέες αλληλένδετες πραγματικότητες της επισιτιστικής ασφάλειας και της επιτάχυνσης της κλιματικής αλλαγής [4] [20].

Ο πιο διαδεδομένος ορισμός παρέχεται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), ο οποίος ορίζει την ΚΣΑ ως “γεωργία που αυξάνει με βιώσιμο τρόπο την παραγωγικότητα, ενισχύει την ανθεκτικότητα (προσαρμογή), μειώνει/απομακρύνει τα αέρια του θερμοκηπίου (μετριασμός), όπου είναι δυνατόν, και ενισχύει την επίτευξη των εθνικών στόχων επισιτιστικής ασφάλειας και ανάπτυξης” [16]. Βασισμένη στην υπάρχουσα γνώση, τις τεχνολογίες και τις αρχές της βιώσιμης γεωργίας, η CSA έχει ρητή εστίαση στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, εξετάζει τις συνέργειες και τις αντισταθμίσεις μεταξύ της παραγωγικότητας, της προσαρμογής και του μετριασμού και στοχεύει στην αξιοποίηση νέων ευκαιριών χρηματοδότησης για την κάλυψη του επενδυτικού κενού των αγροτικών επιχειρήσεων [4].

• Οι γεωργοί μπορούν να προσαρμοστούν και να μετριάσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω μιας προσέγγισης CSA [4] [5] [11] [16] [20]:
• – Δημιουργία συστημάτων στήριξης για την αύξηση της βιώσιμης γεωργικής παραγωγικότητας (παραγωγή περισσότερων και καλύτερων τροφίμων για τη βελτίωση της διατροφικής ασφάλειας και της ανάπτυξης και στήριξη της αύξησης του εισοδήματος των αγροτικών επιχειρήσεων): οι αγροτοεπιχειρηματίες θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι συνάδουν με ισχυρές διεθνείς, ευρωπαϊκές, εθνικές και περιφερειακές πολιτικές για να ενισχύσουν την ανταπόκρισή τους στην κλιματική αλλαγή, λαμβάνοντας υπόψη ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής- με τη συνεργασία με τη νεολαία και την τοπική κοινότητα για τη γεωργική ανάπτυξη, οι αγροτοεπιχειρηματίες προσδοκούν να ενισχύσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις τους, να υποστηρίξουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας και να διασφαλίσουν βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, ενώ παράλληλα θα αναδημιουργήσουν οικονομικές ευκαιρίες- οι αγροτοεπιχειρηματίες θα πρέπει επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο να ζητήσουν οικονομική στήριξη από δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα, ώστε να στραφούν σε οικονομικά προσιτές βιώσιμες γεωργικές πρακτικές.
• – Προσαρμογή και ενίσχυση της ανθεκτικότητας των συστημάτων γεωργίας και επισιτιστικής ασφάλειας στην κλιματική αλλαγή σε πολλαπλά επίπεδα, με τον καθορισμό συγκεκριμένων στρατηγικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από πρακτικές σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης έως πιο υψηλού επιπέδου τεχνολογικές εξελίξεις- με την υιοθέτηση της αγροοικολογίας, δηλαδή της εφαρμογής οικολογικών αρχών στη γεωργία (π.χ. καλλιέργειες κάλυψης, ελαχιστοποίηση της κατεργασίας του εδάφους, διαχείριση θρεπτικών στοιχείων), της αγροδασοπονίας και της διαφοροποίησης των καλλιεργειών, αρχές εντός της γεωργικής εκμετάλλευσης που έχουν υψηλό δυναμικό για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή- και με τη διαχείριση (π.χ, διαχείριση της άρδευσης και της απορροής θρεπτικών ουσιών, διαχείριση της υγείας του εδάφους) παρακολούθηση και μέτρηση (π.χ. τηλεπισκόπηση, δορυφόροι, καλύτερη μοντελοποίηση για προβλέψεις, ευκολότερη πρόσβαση των αγροτών σε πληροφορίες) των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στη γεωργία για τη βιώσιμη παραγωγή καλλιεργειών και τη βελτίωση των εργασιών. Όλες αυτές οι στρατηγικές και τα εργαλεία θα βοηθήσουν τους γεωργούς να μειώσουν την ευπάθεια στην ξηρασία, τα παράσιτα, τις ασθένειες και άλλους κινδύνους και σοκ που σχετίζονται με το κλίμα και να βελτιώσουν την ικανότητά τους να προσαρμόζονται και να αναπτύσσονται μπροστά στις αντιξοότητες.
• – Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία (συμπεριλαμβανομένων των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας και της αλιείας), δηλ. επιδίωξη χαμηλότερων εκπομπών για κάθε θερμίδα ή κιλό παραγόμενης τροφής με την εισαγωγή μηχανισμών γεωργίας άνθρακα (π.χ. υπολογιστής άνθρακα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αξιολόγηση του αποτυπώματος άνθρακα μιας γεωργικής εκμετάλλευσης, σύσταση επιλογών μετριασμού για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και παροχή πιστοποίησης της γεωργίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα), αποφυγή της αποψίλωσης των δασών από τη γεωργία (π.χ. βιώσιμη διαχείριση των δασών, διατήρηση και ενίσχυση των αποθεμάτων άνθρακα των δασών) και διαχείριση των εδαφών και των δέντρων με τρόπους που μεγιστοποιούν τη δυνατότητά τους να απορροφούν άνθρακα από την ατμόσφαιρα.